CZY ZABURZONA RELACJA Z JEDZENIEM TO FAKTYCZNIE ,,PROBLEM Z SAMYM JEDZENIEM’’?
Nasze społeczeństwo coraz więcej uwagi przywiązuje do posiadania szczupłej sylwetki, która stała się kanonem piękna dzisiejszych czasów. Panuje pogląd, że zgrabne ciało pomoże nam odnieść życiowy sukces. Propagowany w mediach wzorzec smukłej kobiety i muskularnego mężczyzny kształtuje w nas przekonanie, że nie jesteśmy wystarczający i za wszelką cenę musimy zmienić nasz wygląd. Taki pogląd z pewnością powoduje, że wśród młodych kobiet i mężczyzn coraz częściej występują zaburzenia odżywiania. Jednak problemy z jedzeniem to jedynie zewnętrzny przejaw licznych trudności i tego w jaki sposób dana osoba myśli, czuje i radzi sobie z codziennymi zmaganiami oraz ze stresem.
Zaburzenia odżywiania to nie tylko anoreksja i bulimia. Istnieje grupa zaburzeń określanych jako ,,niespecyficzne zaburzenia odżywiania’’, do których zaliczamy:
– jedzenie kompulsywne,
– zespół przeżuwania,
– zespół jedzenia nocnego,
– zaburzenia odżywiania związane ze snem,
– bigoreksję,
– ortoreksję,
– pregoreksję,
– pica.
Zaburzenia odżywiania mają złożoną etiopatogenezę, nieoczywisty przebieg i wielopłaszczyznowe konsekwencje. Trudno dokładnie wyliczyć jak bardzo rozpowszechnione są i jak często występują zaburzenia odżywiania, ponieważ przypuszcza się, że istnieje duży odsetek osób, które z różnych przyczyn nie zgłaszają się po pomoc i trwają w chorobie przez wiele lat, a nawet całe życie. Co więcej, objawy niespecyficznych zaburzeń odżywiania mogą się nakładać, dlatego też diagnostyka różnicowa jest trudna. Wówczas rodzi się pytanie, czy są to odrębne jednostki chorobowe, czy warianty jednego lub dwóch zaburzeń.
Nie można podać konkretnej przyczyny, która spowodowała rozwinięcie zaburzeń odżywiania. Dotychczasowe badania wskazują na wieloczynnikowe pochodzenie zaburzeń odżywiania. Eksperci wyróżniają: czynniki predysponujące do zachorowania, czynniki wyzwalające chorobę, a także czynniki podtrzymujące objawy. Do czynników predysponujących zaliczamy czynniki osobnicze, takie jak uwarunkowania genetyczne, zaburzenia metabolizmu neuroprzekaźników czy też nieprawidłowe stężenie regulatorów głodu i sytości. Cechy osobowości, które mogą przesądzać o rozwoju choroby to zaburzenia emocjonalne, perfekcjonizm, przeszacowywania rozmiarów własnego ciała, różne zachowania obsesyjno-kompulsywne, nadmierna seksualizacja kontaktów z otoczeniem oraz wysoki poziom lęku. Dodatkowo cechy rozwijane od wczesnego dzieciństwa takie jak poczucie odpowiedzialności, solidność i obowiązkowość, poczucie niskiej wartości, wysokie ambicje i ciągła potrzeba odnoszenia sukcesu, trudności w kontaktach z rówieśnikami i trudności z zaakceptowaniem siebie i swojego wyglądu, a także skłonność do podporządkowywania się i mała samodzielność. Wyróżnia się też czynniki rodzinne, które mogą sprzyjać zachorowaniu. Wspomina się między innymi o nadopiekuńczości, przez którą u dziecka rozwija się postawa bezradności, angażowanie dzieci w problemy małżeńskie i pośrednie lub bezpośrednie zmuszanie dziecka do bycia ,,sojusznikiem’’ jednego z rodziców oraz wyolbrzymione oczekiwania w stosunku do dzieci. Rodzice nie są wprost odpowiedzialni za chorobę dziecka, ale ich zachowanie (często nieświadomie) może przyczyniać się do jej powstania oraz wzmacniania już istniejących objawów. Również wyższy status ekonomiczny danej osoby może predysponować do pojawienia się tego typu zaburzeń. Z pewnością propagowanie przez media szczupłej sylwetki i identyfikowanie jej ze szczęściem czy sukcesem mają duży wpływ na wystąpienie zaburzeń odżywiania. Sugeruje się także, że osoby wykonujące określone zawody takie jak modelki, tancerki i gimnastyczki są bardziej narażone na zachorowanie.
Wspomniane wcześniej czynniki wyzwalające to sytuacje, które bezpośrednio wpływają na wystąpienie epizodu jedzeniowego. Mogą to być istotne wydarzenia życiowe np. rozwód rodziców lub pójście do nowej szkoły czy też skierowanie nieprzychylnej uwagi na temat wyglądu danej osoby. Tak naprawdę dla każdej osoby co innego może stanowić czynnik wyzwalający. Nie ulega wątpliwości, że okres nastoletni, czyli okres dojrzewania i wielu zmian jakie dzieją się w życiu młodego człowieka, jest najbardziej charakterystyczny dla wystąpienia zaburzeń odżywiania.
Natomiast czynniki podtrzymujące to bodźce, które mogą utrudniać proces zdrowienia. Mogą być nimi m.in. poczucie kontroli i zwycięstwa nad własnym ciałem w trakcie głodzenia się albo dostrzeganie korzyści płynących ze złego stanu zdrowia (duże zainteresowanie rodziny i najbliższych, przez co osoba chora doświadcza poczucia opieki, troski i bezpieczeństwa).
Pacjenci z zaburzeniami odżywiania powinni być leczeni w wyspecjalizowanych w tym zakresie ośrodkach, przez doświadczonych lekarzy. Pomoc psychodietetyka jest nieocenionym wsparciem w terapii, jednak w większości przypadków nie wystarczy. Jeśli nie występują objawy psychotyczne czy też nasilona depresja to terapia psychologiczna powinna trwać co najmniej pół roku. Natomiast jeżeli występują wspomniane objawy, pacjenta należy objąć również opieką psychiatryczną. Utrzymywanie przez pacjenta odpowiedniej masy ciała oraz brak czynności kompensacyjnych nie oznacza całkowitego wyzdrowienia. Dlatego też w ocenie stanu zdrowia i wychodzenia z choroby należy wziąć pod uwagę szereg czynników, wśród których prawidłowa masa ciała i brak występowania czynności kompensacyjnych odgrywają ważną, jednak nie jedyną rolę. Bardzo istotny jest również stan emocjonalny, czyli to co dana osoba myśli, czuje i jakie są jej przekonania na swój temat.
Bibliografia:
- Kędra E, Pietras J. Zaburzenia odżywiania – znak naszych czasów. Porbl Hig Epidemiol 2011, 92(3): 530-534
- Mikołajczyk E, Samochowiec J. Cechy osobowości u pacjentek z zaburzeniami odżywiania. Psychiatria 2003, 1(2): 91-95
- Grajek M, Mitera A. Psychodietetyka we współczesnym poradnictwie żywieniowym. Wydawnictwo Uczelni Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach 2020.
